ROPUINA NEI LO ZIAKMI

Dave Chawhte

Ziakmi ni tura ka suangtuahna ka zui ni kha ka hre mai thei ta lo. Eng vanga ziakmi nih duh nge ka nih pawh ka hre hran lo. Eng tik laiin nge lehkha chhiar hi nuam ka tih a, thu ho leh mak tak tak ziah nuam ka tih ka hre mai tawh lo. Ka la hriat reng erawh chu pawl 11 kan nih laia Lalramawia Ngente lehkhabu ziah ‘Hringnun hlimthla-2’–a a thawnthu tawi ngaihnawm zet mai kha a ni. Kha a lehkhabu-a ‘Beiseina Chhimbal’ thawnthu khan ka hringnuna beiseina chhimbal mawi taka zam hi min hmuh tir ang tih rin ngaihna ka nei lo.

‘Khuangruah rawn zui chhimbal zâmin,
Zia mawi tin chhuah khawtlang màwiin.
Mahse, hlun lo tur hringnun iangin,
A ral leh ṭhìn a mawina nen.
Chutin hringmi beiseina pawh,
Chhimbâl ianga zâm ral ṭhìn.’ (Hringnun Hlimthla-2; phek 44,45)
He hla hi tu nge phuah ka hre lo va. Beiseina Chimbal ziaktuin a thawnthua a tarlan avangin ka han la chhuak ve mai a ni.

Ziakmi ni tura beiseina ka neih kha chhimbal angin mawi takin a zam a; mahse, ropuina nei lo ziakmi ka hmuh khân chû beiseina chhimbal chu a ral ta riai riai ni berin ka hria. Hla takah mawi takin chû beiseina chhimbal chu a zâm a, hnaih tumin ka pan a, ka ban phak tawh emaw ka tih laiin a ral ta riai riai a nih dawn hi.

Literature lipuiah chuan hleuh thiam mang lovin ka zuang lut ve chawt kha a ni ber a. Ka pil thuk telh telh a, a mawina ka chhar chhuak hnem telh telh a nih hi. Literature ngaw dur khup mai dâi dar turin kan ar kawh chhuah ve tawp a. Hmelhriat thar chharin ṭhian thar kan chhar ve zel bawk a. Thu leh hla lama mi ril tak tak tawngin ka ziakmi ngaihsan em emte hmaichhanah ka hmu ve ta fo mai. Ṭhenkhat hmelhriat an ni a, ṭhenkhat erawh hmelhriat chiah loh an ni ve bawk. Kei ai chuan a ã deuh naa, ka rualpui kawma ka kawm ṭhin avangin ṭhianpa Chhuantea Chhakchhuak ti mai teh ang. Ani nen zahtheihloh chhuahin ziakmi ṭhenkhat, an inah kan lenchilh a, hun eng emaw chen kan inkawm a. Duhzawng leh tuichilh lamah chuan zahzum viau hleihtheih pawh a ni lo.

Ziakmi ka hmuh tam zawk te kha en mai pawha mi ropui lo ve tak tak an ni hlawm a. An inchei mawl mangin an nung awlsam em em mai hian a hriat a. Mize inang lo tak tak an ni hlawm a, en mai pawha tlawm em em an awm laiin zahawm vuah mai an awm bawk. Mi inang lo, sa inang lo tak tak te, thu leh hlain zai khata min lo luan zàtir hi mak ka ti lek lek zawk a ni.Tuipui zâwng leh nuam tih zâwng inang na ná nà chu vawikhat inhmuhna mah ni se, inpawhna a piang chawpchilh ve mai a. Inkawm rei thei deuh phei ila chu hmun khata enkawl seilen ang maia inpawhna thuk zawk a pian theih mai ka ring.

Mahse, sawi tawh ang khan ziakmi tam zawkte chu mi ropui lo ve tak tak an ni a. In leh lo ropui tak an nei lem lo bawk. A tlangpuiin mipui hmaa intarlan hreh tak tak an lo ni ṭhin bawk nen, tute emaw anga han intiropui chiam tura beisei chi an ni lo. ‘Tun dinhmuna an thlen chinah hian an lungawi em’ tih erawh zawhna chhan thiam harsa tak a ni tawh ngei ang. Zawt mah ila an rilru puthmang dik tak an sawi kher lo ang a, an chhungrilah erawh a chhanna chu chiang em emin an pai reng thung ang.

Kan rama ziakmite harsatna tawh tam zawk hi an kutchhuakte'n hluttu leh ngainatu a tlachham em em ṭhin hi a ni. Ziakmi tam zawk duhthusam chu an kutchhuak thu leh hlate lehkhabua khawr pum ve a ni mai a. Mahse, lehkhabu han khawr puma, lehkhabu han chhuah turin a kalkawng a thui si a. A kalkawng thui hi chu thuhran lo ni sela, a khirh em em mai bawk a. Lehkhabu chhuahna turin sum leh pai eng emaw zat a lo ngai bawk si nen, tam tak chuan an pamṭùl phah fo reng a ni.

Ṭhenkhat chuan an huaisenna zawng zawng sawm khawmin mi pawisa pûk chawpin lehkhabu an tichhuak ve a. Copy tam tak pawh chhu ngam lovin copy tlemte an tichhuak ve ngam ṭáwk a. Thuziak lama hming chher tawh sa leh a huaisen deuh ten copy 1000 leh 2000 inkar an tichhuak ṭhin a. Chu pawh chu ram danga lehkhabu tihchhuah ṭhin te nena khaikhin chuan tlem tham tak a la ni. Chutah hralh zawh lohvin eng emaw zat a bang ṭhin bawk a. Ziakmi la tuai deuh leh sum leh pai lama harsatna nei tân chuan lehkhabu han tihchhuah ve ngawt chu vàna rah ang mai a ni a. Thu leh hla ṭha leh chhenfakawm tak tak tur kha phum bovin a awm fo ṭhin.

Ama ina C. Laizawna kan kawm ṭum khan, “Lehkhabu kan tihchhuah hi chuan ba kan insiam a ni mai zel a,” tiin a sawi a. Ni e, lehkhabu hralh a harsatzia chu lehkhabu zuartute leh a siamtute hian an chiang ber mai awm e. Chutah Aizawl lehkhabu dawr tam zawk hian fiction(thawnthu phhuahchawp) zawrh an duh lo lehnghal a. Sumdawng tan chuan hralh a kal loh miau chuan zawrh reng kha a hlawk lo ve em bawk a ni.

Dr. Laltluangliana Khiangte nge Vanneihtluanga zawk ka hre ta chiah lo, “Lehkhabu hi thilpek atana inpek chu tupaw’n an duh; mahse, lei atan chuan a to an ti tlat,” tiin min hrilh a. Mizoram-ah chuan lehkhabu rate hi tlawm tehlul nen a leitute lam hian a to kan ti hma deuh a ni mahna. An ziah laia tha leh zung engmah seng ve lo pawhin an ngamtlakte lehkhabu chhuah chu a thlawna dawn an lo tum ve tlat bawk a. Mahni hmelhriatte leh ngamtlakte'n chutia an tih tlat si chuan hnial a harsa tawh ṭhin a ni. Ziakmite lu hi a va’n hai ṭhin tehlul em! Neih thinglung khawng tak meuh meuha an tihchhuah te, mi pawisa puk chawpa an tihchhuah te hi a tam zawk a nih avangin ba nasa tak an insiam ṭhin a ni.

Zaimi leh modelling lam ti mi deuhte chuan promoter ṭha leh sponsor-tu ṭha tak tak awlsam takin an nei thei mai zel a. Ziakmi la tuai deuhte erawh chuan publisher an vanin an kutchhuak hmanga eizawn chu mang ramah pawh an mang pha meuh lo. Zai leh lam te, fashion leh modelling lamte hi ka sawisel hauh lo va. A thiam leh tuimi tan chuan Mizoram-ah eizawnna tlak a ni ṭan ta reng mai. Mahse, thu leh hla lama tui mite erawh chuan tuipuitu kan nei meuh lo niin a lang. Beidawng taka rum chungin theihtawp chhuaha mahnia sual ve ṭang ṭang a ngai dawn a nih hmel.

Thu leh hla (Literature) hlutna kan la man phak meuh loh vangte pawh a ni mahna, Mizo ziakmi lar tak mai Lalhruaitluanga Chawngte chuan Sikulpuikawnah lehkhabu a zuar chhuak hial a nih kha. Sumdawng tam zawkin lehkhabu zawrh tur a neih leh neih loh zawt kur zut tura ka ngaih laiin ani meuhin lehkhabu a zuar chhuak kha ka tha a na deuh a. Mahse, ‘ziakmite chapo lohzia leh ingaihtlawmzia pho chhuaktu a ni’ a tih theih ang chu.

Ziakmite hian mi sawi chhuah ngam loh leh tar lan ngam lohte thiam takin an thu leh hla hmangin an tarlang ṭhin a. Ziakfung an chelh tawh chuan hlauh an nei tawh lo emaw tih mai turin an thuziakah chuan an huai tawh ṭhin. A te ber aṭanga a lian ber thlengin an khingin an khak hreh lo va. Thil ṭha zawk a chhuah beiseiin sorkar leh Kohhran hial pawh an khêngin an tâi hrâk ngam tlat a ni. Ho lam takin an nung mai ṭhin a; mahse, an kutchhuak thuziakte erawh a ropui em em thung. Tharum leh thahrui hmanga midang hneh an tum ve lo va; an irawm chhuak thu nem tak te chuan mi a hneh zawk ṭhin.  An thu leh hla ngaihnawm ti takin chhiar ṭhin mah se, an ngaihdan lo deuh an ziah ṭum chuan sawichhiat an hlawh tho va. Mahse, an thuziak leh kutchhuakte hi chik takin thlir ngat se zawng, “Hringnun an lo va hmu thiam bik em!” an ti vek lawi si ang.

Ziakmite harsatna tawh hi a nasat ṭhin em avangin han tarlan vek sen pawh a ni lo va. Ngaihpawimawh lai lai ka han tarlang ve mai a ni. Heng thil ka sawi avang hian ziakmite hi chawimawi chiam ila fak chiam chiam ang u ka ti hran lo. Sawi tawh angin a tam zawk hi mipui hmaa intarlan duh lo an ni a. An thuziak kan lo hlut sak a, an kutchhuah lehkhabu te kan lo leisak hian an harsatna tawh tam tak kan chhawk zangkhaisak a ni. An thuziak leh kutchhuakte hi faksak chiam kher lo mah ila, kan chhiarsak ṭhin a ni tih an hriat ringawt pawh hian an lawm ve veng veng ṭhin a nia.

Ziakmite hlutna leh ropuina kan man thiam lo a ni maithei. An harsatna tawh pawh kan hriatpui vek kher lo ang. Ziakmite ropuina hmuthiam tur chuan an thuziak te i chhiar ve phawt a ngai ang. An irawm chhuak hla ṭa tak takte leh an thutluang ziah ngaihnawm tak takte han chhiar phei la chu, ‘mak ti rengin i fak phawt ang - a ziaktute’. Ropui viau mah se, an ropuina hriat sak an nih lohna hmunah chuan ropuina nei lo ziakmi mai an ni. Ropuina nei lo ziakmite hmakhua hi êng viau lo mah se, keichuan ziakmi nih hi ka la thlahlel ber tho.