Rothai Pûk – Serchhip hmuna Pûk dangdai tak mai chu!

Serchhip hmunah hian Mizo history-a hmun pawimawh tak tak a inphûmru nual a. Nimahsela, hun rei tak chhung ziaka chawi lârtu an awm loh avangin Mizo history ziahnaah hmun lailum a luah loh phah hle! Paihte, Vangchhia leh Lûn hoten Serchhip hmun an chhuahsan leh tawh hnu, luahtu awm lova a ram hlimchhawn, kum 1856 khan Mizo History-a dai tawh ngai lo tur Lallula thlahte leh Rolura thlahte indona, ‘Mizoten Chhim leh Hmar Indo’ ti-a kan hriatlar kha a lo thleng a. He indona hi Lallula fapa tlum ber, Vûttaia leh Rolura tupa, Lalpuithanga te indona a ni a. Kum 1859 thleng a awh!

Pic Source:- Ruata Bawihtlung

Chhim leh Hmar indo hi Lalpuithanga (Bengkhuaia pa) leh Vûttaia te inngeih loh vanga lo ințan ta a ni a. Chutih lai chuan, chhim lam lal Lalpuithanga chuan Hualtu-a awm Vûta ep turin Sâilâm ațangin Chhiahtlang ah kaiin a hnuah Vanchêng ah awmhmun a khuar a. Hmar lam lal Vûta'n Hualtu ațanga Buanhmun kai a tum mek bawk a. Buanhmunah chuan bâwk a khawh a; nimahse, Buanhmun a bâwk a khawh chu a luah tak tak hmain Lalpuithanga chuan a kai khalh ta tlat a. Chu chu Vûta'n a hriatin a thinrim hle mai a, _“Duh leh kan inhrawn anga a ni mai”_, tiin a kai lui ta tho a. Mahse Lalpuithanga chu duap kai zawkah țangin Buanhmun chu a chhuahsan ta zawk a; Vanchêngte-ah a awm leh ta zawk a.

Lalpuithanga chhuak ta chu Vûttaia, hla lerh phuah thiam tak leh mi deu zawnga țawng thiam tak mai chuan hlain a phuah el ta a.

“Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
Chengte-ah lam ang let e,
Lalpuithanglêma”
tiin.

Chu chu Lalpuithanga chuan a haw hle mai a, chuta țang chuan, Vûttaia leh Lalpuithanga chu an in haw zual sauh a. Chhim lam lal zawng zawngin Lalpuithanga an țan a, Hmar lam lalin Vûttaia an țan ve thung a.

Țumkhat chu, Lalpuithanga chuan Vûttaia khaw silai a man sak a, an rawn tlan ngei tur a ni a ti tlat mai a. Vûttaia chuan an silai chhim lama tâng chu lak ngei a tum ruh hle a. Silai la kir turin mi huaisen Thawmvunga nen an kal ta a. Lalpuithanga chuan an lo kal dawn tih a lo hrelâwk sa a, a khuate a lo hrilh sa diam a. An lo thlen tîkah lal chuan Vûttaia a hau ang a, a huat vaih chuan vuak thlûk mai tur a ni an ti a, Zû khawnna ah chuan thingfak an lo țhutphah vek mai a.

Vûttaia leh Thawmvunga te an lo thlen chuan Lalpuithanga chuan; “Buanhmun pai ang pawm tawh hnu, Chengte-ah lam ang let e, Lalpuithanglêma, in ti maw Vut-dul?” a han ti a. Vûttaia chu a zâm deuh a, “Lalpuithanglêma kan ti lo ve, Lalpuithang lênna, kan ti alawm mawle,” a han ti a.

Chutah zet chuan, Thawmvunga chuan a tuar ta lo va, “E,e,e! Ka pu Vût, hlau awzawng suh- 'Lalpuithang lênna' kan ti nem le, Lalpuithanglêma, a lêma lêma!! Kan tih a nih kha le, Lalpuithanglema, a lema lema ti rawh u, sa rawh u!! Ka lam dawn e, Kei chu kawlhnam nen lo chuan ka lam thiam lo ve,” a ti a, kawlhnam nen a lam zui ta mai a.

An lu chungah a kâwlhnâm chu a vai thuak thuak a, rapchungte chu a sat thla ta ur ur mai a. Palian leh patê an inchen țhap țhap a, Lalpuithanga khuate chuan an lo vaw ngam awzawng lo mai a. Țhenkhat chuan chhuanlam siamin, “Ka vawk chaw pek a hun e,” an ti a; uire deng hlum tur ang maiin an haw zeuh zeuh a, an haw zo dawn ta mai a.

Thawmvunga chuan banga silai intung chu a va la a, an lo chelh nual a; mahse, kâwlhnâm chuan an kut chu mauchâng thelin a thel ta țhawt țhawt mai a. Silai chu an kalpui ta a. Chutia an kal chu Lalpuithanga ten silaiin an kap zui a, a leh pawh an lehhawi aih lo a ni awm e. Silai a rîk tak avangin inngeihlo sa chhim leh hmar chuan indo an țan ta a ni. An indo țanna leh silai a puahna hmasa ber chu Lalpuithanga inah a ni.

He indonaah hian Hmar lamah chuan Vûta leh Vanhnuailiana te an inkawp ber a. Chhim lamah erawh chuan Rolura thlah khua zawng zawng an tang ho va.  A hmasa berin Hmar lam, Vûta ho chuan Vanchêngte an va rûn a. Mahse, Vanchêngte ho chuan an lo hre lâwk a, chhuahna reng reng an hre ta lova, an chimit thei dawn hialin a lang a. Vûta te chu an zâm ta deuh a, _“U leh nau vek kan ni a, nghal rual zim ang em chuan min sah hual dawn em ni? Kan chhuahna kawng min sah hram rawh u”,_ tiin dâwih aw an chhuah a, palai an tir a. Chutia dâwih aw chhuah ta na na na chu an chhuahna kawng chu an kian ta a. An chhuah fel hma thleng chu Chhim lamte chuan an tibuai duh lova, an chhuak fel ta tihah an kap a, thahnem fe an kaphlum a ni. An sah hualna mual chu tun thlengin ‘Sah hual mual’ an la ti nghe nghe.

Chutia mualpho taka an awm avang chuan Vûta pawh chu Buanhmunah awm rei ngam lovin, Buanhmun atang chuan E. Lungdarah a kai chho a. Chutihlai chuan, Chhim ho chu an che ve tak tak tan ta a. Lalpuithanga hovin Hmuntha an va rûn a. Chumi hnuah chuan Vûttaia fapa, Lalvunga khua Sialhmur an rûn leh a, mahse an lo hre lawk a, hlauhlawpin an lo tlanchhe darh zova. Mahse, tlan chhe ve hman ta lo, Nghatebaka chu Pasaltha Chawngbawla`n a that a.
Vuttaia thinrim chuan Lianlula thlah Sailova khua Piler chu, Chhim lam tang an nih avangin rûn a tum ta a,
“Hnamchem chawiin Ler khua sat i ka sial dum phaw thawn,
Sa hrang awihna kan Dar khawpui lenchawm a chawl e” tiin Lalnêma zaiin hla a han phuah a. Sailoa chuan a tuar ngam ta lova, Khawnglungah a kâi ta daih a. Mahse, Vûta chuan Fanai Rorehlova fapa, Khawtinkuala ruaiin Thlantlang a kâwllak a, Khawnglung khua chu a rûn ta tho va. Chu chu ‘Khawnglung Rûn’ hmingthang tak hi a ni.

Chutia phuba in laksak tawn a, an indo mup mup lai chuan thawklehkhatah Mautam Tamin a lo nang a, in rûn lam pawh a khawi lam ve ve in an ngaihsak tha thei ta lova. Ei tur zawngin an hmanhleh ta vek a. Tichuan zawi zawiin Chhim leh Hmar Indona pawh a lo tawp zui ta a ni.

Chhim leh Hmar indonaah hian a khawi lam zawk mahin chak zawk chan an chang hran lo va. A lan dânah chhimlam an che tha zawk mah awm e. Mahse, Khâwnglung rûnah erawh chuan Hmar lam an che țha ve leh thung.

Chhim leh Hmar Indona hi Serchhip history tana a pawimawhna em em chu Chhim lam lal, Rolura thlahten min awp tanna a nih vang a ni. Hemi hma hi chuan Rolura thlahte hian Serchhip tlâng hi an la rawn chûan ngai lova. Hmar lam lal, Lallula erawh chuan kum 1774 khan Serchhip tlâng hi a rawn zûan tawh thung a ni. Mahse, thlang a tlâk san leh thuai avangin luahtu awm mumal lovin Paihte, Vangchhia leh Lun ho ten bawk ang reng deuh khawhin an awm ve naw naw deuh mai thin a. Mahse, chung ho te pawh chuan rei awm lovin an chhuahsan leh thuai a.

Tichuan, chutia luahtu awm lova ram ta chu, Chhim leh Hmar Indo a lo chhuah khan Chhim lam lal, Lalpuithanga hote chuan Serchhip tlâng hi an ro phûm rûk nan an lo hmang a.  An ro tha ber ber – Thi leh Dâr leh thil hlu dang an neih ang ang an rawn phûmru nual a ni.

He an ro phumrûkna hmun hi Lungpui lian tak hnuai awm a ni a. A lungpui chung hi a zâwl durh mai a. Hmun mak tak pawh a tling! He pûk hi tun hma chuan tuna a lan dan ai hian a zau zawk a, mahse tun hnua miten ro phumruk an zawnna lamah a hnuaia Tlumpi ten lei an khawih danglam nasa deuh nge ni, Lungpui hi tun hma aiin a awp hniam a, leiah a lût hret hret a, chuvangin he Pûk hi a zim ta sawt a ni awm e.

Chhim leh Hmar Indo a zawh a, a ralmuang ta deuha an hriat hnu chuan chu an ro phûm rûk chu an hâi chhuak leh hlawm a. Mahse, an hâi chhuak kim tawk lo nge ni, Chhim leh hmar indo a zawh hnu deuh lawka, Lalpuithanga fanu, Lalrumi`n Serchhip hmuna khua a rawn din tâk hnuah khan he pûk chhungah hian lutin, pûk chhung chhuat chu an thai an thai a, Dâr te, Thi te an thai chhuak leh nawlh thin a. Chutianga Ro hlu tak, Thi leh Dâr te an thai chhuah leh nawlh thin avang chuan, beiseina nen an thai leh thin a. Chuvang chuan ‘Rothai Pûk’ an ti ta a ni. He pûk hi vawiin thlenga la humhalh leh vawnhim a la ni.

- K Remruatfela

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post