ZIRTIRTUTE MAWHPHURHNA

— Centenary C. Lalzahawma

          Mawhphurhna chi hrang hrang a awm a. Mawhphurhna lian deuh te, mawhphurhna tê deuh te pawh kan nihna a len leh têt a zirin a awm bawk. Chung zînga mawhphurhna lian tak leh mawhphurhna sâng tak pakhat chu zirtirtute mawhphurhna hi a ni.

          Mihring ṭheuh ṭheuhah pawh mi ṭha leh ṭha lo an awm ṭhin ang hian zirtirtu ṭheuh ṭheuhah pawh zirtirtu ṭha leh ṭha lo an awm bawk. Zirtirtu ṭhenkhat chu mahni thiama thiam tak ni si, zirlaite hnêna zirtirna pe thiam lo, rilrua hre reng si ṭawngkaa sawi chhuak thiam si lote an awm a, chutih rualin ṭhenkhat erawh chu thiamna lama sawi tham nei lo, mahse zirlaite hnêna zirtirna pe thiam tak, an rilrua awm ang ang sawi chhuak thiam zirtirtu an awm bawk. Tin, zirtirtu ṭha lam hawi zawng chauh kan sawi dâwn a, kan sawi lan loh tur lehlam pang (opposite side) zawng hi zirtirtu ṭha lo lamah kan ngai zêl mai dâwn ni a. Zirtirtu ṭha ni tura pawimawhte lo târlang hmasa ila. "Pathian ṭih mi a ni tur a ni. Zirlaite entawn ngam tur nungchang ṭha a nei tur a ni. Mi dik leh mi fel a ni tur a ni. Mi rinawm a ni tur a ni. Mi zâidam tak a ni tur a ni a, englai pawha thlen chin aṭânga mi inzir peih a ni tur a ni."

          Khawvêl thiamna aṭânga teh chuan zirtirtu ni tura zirtirna kan dawn hun chhûng hi kum reilo tê a ni a. Mahse, mihring nunphung, khawvêla kan awm chhûng zawng leh thih hnua piah lam ram thlenga zirlaite thlarau kalna tur ngaihtuah tela zirlaite zirtirna pe tur chuan zirtirtute hian kan mawhphurhna kan hriat chian a ṭul hle. Kan damlaia fel taka zirlaite nun dân thiam tura zirtir ringawt ni lovin zirlaite thlarau kalna tur thleng hian zirtirtute hian mawh kan phur a ni tih hi kan hriat chian a ngai khawp mai. Tin, Zirtirtu chu a ṭawngkam chhuak chauh ni lo a thil tih aṭânga zirlaite'n a nun dân an entawn fo ṭhin avângin a thil tihna kawng tinrêngah a fimkhur tur a ni. Henry Brooks Adams-a chuan, "Zirtirtu hian chatuan thlengin mi a hneh thei," a lo ti diam tawh a ni. Zirtirtu mawhphurhna sânzia a hre chiang hle ni tur a ni.

          School naupangte zirtirtu chauh hi zirtirtu an ni lo. Mahni aia naupang zâwk awmna hmun apiangah a upa zâwkte hi zirtirtu kan ni tih hi kan theihnghilh a thiang meuh lo! Tin, "Mi tinte hi lehkhabu pakhat ang kan ni," tih hi kan hriat a pawimawh hle. Lehkhabu tin aṭânga zir belh tur kan neih ṭhin ang hian mi tinte aṭâng hian zir belh tur pakhat tal kan nei ngei ngei ṭhin. Zirtirtu pawn a zirlaite aṭângin zir tur a hmuh châng a awm fo. "Mi tinte hi zirtirtu kan ni a, mi tinte hi zirlai naupang kan ni," tih hi kan hriat tel a ṭha âwm e. A awmzia takah chuan mi tinte hi inzir reng tur zirlai naupang ang kan ni a, mi tinte hi zirtirtu anga mawhphurhna sâng tak nei ang kan ni. Kan nihna a zir zêla nun dân kan thiam a ngai tih a chiang hle âwm e.

          He khawvêla kan lo pian hian zirnain bul kan ṭan a, zir zo hman lovin kan tâwpsan ṭhin. Kan pian ni aṭânga kan thih ni thlengin kan inzir a. Hringnun hi zir zawh theih loh zir loh theih chuang si lo a ni. A pawimawh ber chu kan zir chin zêlah theihtâwp chhuah hi a ni. "Zirtirtute hian Sikul (school) lian tak tak pathum kan nei. Chung sikul (school) pathumte chu chhûngkua, kohhran leh khawtlâng te hi an ni." Taksa, rilru leh thlarau a inzawm tlat ang hian chhûngkua, kohhran leh khawtlâng te hi an inzawm tlat a. Ṭhenhran theih an ni lo. Chhûngkua zirtirtu chu kohhrana zirtirtu kha a ni a, kohhrana zirtirtu chu chhûngkuaa zirtirtu tho kha a ni. Chutiang zêl chuan, khawtlânga zirtirtu pawh. Mahse, an zirtirna hmun hran an nih avângin a ruh langa inzirtirna leh a phêna thil inthup man chhuak thei tura inzirtirna chu  an zirtir dân tlângpui a ni. Zirtirtu pakhat hian nihna pathum a chelh thei a. Heng sikul pathumah hian a rualin a thawk thei bawk. Zirtirna sikul inang ni si, danglamna tlêmte te nei a nih avângin zirtirtu chuan zirtir dân a thiamin zirtir dân an thiam tur a ni. "I ke chelhdingtu chu i kova mawhphurhna vâng a ni," tia Jack Moffitt-a'n a sawi kha a taka kan hman theih nân. Zirtirtu chuan a nihna leh mawhphurhna a hre chiang tur a ni.

          "Chhûngkua hi khawvêla zirna School hmasa ber a ni a, Principal hmasa ber chu chhûngkaw pa a ni. Miss (madam) hmasa ber chu chhûngkaw nu a ni a, School naupang hmasa ber chu unau zînga upa ber hi a ni." Sawi nawn a ngai fo ṭhin he thu hi Krista chanchin ṭha angin. Zirtirtu mawhphurhna sânzia hi ngaihtuah tham a tling a. Kohhran leh khawtlânga zirtirtu mawhphurhnate, an tihtûr leh tih loh tûrte thlengin chhûngkua inzirtirna ṭha hian a nghawng tel vek a ni. Chhûngkaw inzirtirna ṭha tak aṭânga chhuak mi hmanthlak lo an awm ngai lo. Hruaitu leh zirtirtu, zirtir nei a ke pên hmasa, a lo dai hmasa apiang zirtirtu ropui an ni. An zirtirte'n an hnung an zui fo bawk.

          Henrietta C. Mears-a'n, "Zuitu ni thiam lo chuan hruaitu nih a thiam ngai lo," a tih ang khân, "Zirtirtu thiam lo leh zirtir ṭha duh lotu zirtirtu chuan zirlai naupang ṭha tak a chher chhuak ngai lo," tih hi kan hriat nawn fo a pawimawh. "Zirlai ṭha tak ni hmasa lovin zirtirtu ṭha tak a nih theih loh," tih nên hian.

           Eng pawh nise, "Zirtirtu chuan a mawhphurhna a hre chiang tur a ni. Zirlaite nungchang siam ṭhat chu a tum ber a ni tur a ni a, khawvêl thiamna chauh ni lo, mihring nunphung leh khawsakzia, ni tina Siamtu Pathian mit hmuh leh kan mihringpuite mit hmuha awm dân thiam turin awm dân mawi a zirlaite hnênah a zirtir thiam tur a ni. Zirlaite hriat thiam mai piah lamah a tak ngeia a zirtirna hnuaia an awm lai leh an awm tawh loh hnu thleng pawha an zawm theih turin an tihtûr leh tih loh tur thliar hrang thiam turin zirtirna a pe thiam tur a ni."