KHAWVELA PUK LIAN BER LEH ROPUI BER


KHAWVELA PUK LIAN BER LEH ROPUI BER
                      (Son Doong cave)

-Faka Hnamte
(Chanmari West, Rolling Stone, Vawksa Street)

Puk han tih hian mi tam tak rilruah chuan puk chhung thim khup mai, nelawm lo tak; boruak tha pawh awm lohna kan mitthlaah a lo lang nghal a. Khuangchera puk lut tawhte phei chuan puk kaw lehlam kan chhuaha kan berhzia te thlengin mitthlaah a lo lang ngei ang.

Puk lian em em! a chhunga ram ngaw te, tuipui kam hmun nuam tak ang maia tiau vut leh lui nuam tak awm bawk si hi awm ta se a mak kan ti ngawt ang. Mahse tuna kan sawi tur hi chutiang chu a ni tlat si.

Son Doong cave, ‘Cave of the mountain river’ an tih hi mi thiamtena Soluble rock an tih mai, chinai lung, limestone puk a ni ber a. He puk hi  Phong Nha-Kẻ Bàng National Park, Vietnam-a awm a ni. Mizo te’n Khuangchera puk kan neih ang deuha puk kaw tlang, kaw khata luha a kaw lehlama chhuah theih ang hi a ni.

Kum 2009 khan khawvela puk lian bera pawm a ni a, Vitenam leh Laos inrina vela awm a ni. A chhungah chuan subterranean river an tih, puk leh lei hnuaia lui luang reng a awm bawk a. A chhunga chinai lung khing khawn uaih maite chu kum maktaduai tam taka upa Carboniferous limestone an tih ang hi a ni.

Ho Khanh a chu dan phal loa thing zai thin, thing zaia ei zawng mi a ni a. He mi tum pawh hian Agarwood an tih, thing chi khat, rimtui em em mai, perfume leh sakhaw thila hal rimtui atana an hman thin zawng tura feh chhuak a ni. Chutia a thiante nena thing rimtui zawnga an vah velna lamah chuan a beisei loh deuh thil a hmu ta.

A hmaah chuan puk luhka lian em em mai a lo inhawng huau mai. Nunna nei ve ni awm ang hrimin tiau chhum a rawn khu chhuak nguai nguai a.

Tichuan, belh chian zel tumin a han dak a, puk dang ang lo takin chu puk chuan mi hipna na tak a nei tlat mai.

Puk kotlangah chuan dingin a han thlir a, chutiang reng renga puk lian chu mang lamah pawh a la hmuh ngai lo. A dinna atanga hla takah chuan tui a lo li luau mai. Chu tui chu kawi atanga lo awm ringawt nge? Puk chhung chu dil lian takin a lo khat zawk em ni?

Mahsela a thauah a man deuh tlat a, bel chiang zel turin hrui emaw, a luhna tur chi  hmanrua pakhat pawh a hum si loh avangin luh ngam chi-ah a ruat lo. Tichuan, hmasawnna nei loin a hawsan leh mai a, a rilruah erawh a la cham reng mai.

Eng rau emaw takin a man a ni mahna, a thing zai thin pawh chu bansanin lo neiha ei zawn a chhunzawm leh ta zawk a; mahse, a thinglungah erawh a thing zai thin laia a puk hmuh kha a la cham reng a, engtik niah emaw chuan belchiang tura va zawn chhuah leh a tum fan a ni.

Kha puk a va hmuh hmasak ber tum kha kum 1991 daih tawh kha a ni. Kum 1991 a Khanh-a puk hmuh thu kha British Cave Research Association te’n an lo hre khiau mai. An thathona zawng tak a ni leh nghal. Kan upaten sap sen dang an tih mai, hnampui nge nge te khu zawng an rilru a lo paukhauhin an lo hruanghrau deuh zawk pawh a ni mahna.

Chiang lo ruaia Vietnam pa-in a lo hmuh chhuah, puk ropui tak chu va luh chhuaha  zir chian tumin kum 2009 khan Vietnam rama hmun chheng chhe em em mai Phang Nha-Ke Bang region an rawn thleng ta rup mai.

Khanh-a thinlung a beiseina lo la nung ve chang chang chu chhem al thar a ni leh ta. Tichuan puk hmuh hmasak ber a nih atanga thangkhat lian aia rei mahah chuan puk zawn chhuah hna an tan leh ta.

Puk a hmuh hmasak tum khan a awmna lai han chhinchhiahna leh zawn awlna tur engmah siam ngaihna a awm lo a, thing zai tur zawnga a vahvelna lamah tum loh tak a hmu kha a ni mai a, a chhinchhiahna neih chu a mitthla a cham zawng kha a ni mai.

A eizawnna te thlakin ramhnuai lam a hnuchhawn ta bawk nen. Chutiang ramngaw zau lutukah chuan  Khanh a tan pawh a awmna lai tak han kawh chat chu thil theih a ni bik lo.

British lam mi te nen chuan tang hoin an zawng ta chiam mai a, puk dang record a la chuang lo 11 lai chu an hmu chhuak a, chungzinga pahnih chu Khanh-a chawimawina ni pahfawmin Khanh-a leh a fanu Thai Hoa hming chawiin a hming an phuah nghe nge.

Tichuan an han zawng zel a, nimahsela an rammut vawi hnihnaah pawh an puk zawn ber chu an la hmu ta chuang lo. British Caver te chuan Khanh-a chu puk a hmuh chhuah hlauh chuan hrilh hre vat turin thu an chah a an hawsan leh ta rih a.

Kum 2009 pawh a chawhnu ta ruih mai. Thlasik vanglai a ni a, a vawt ngang mai. Engtin nge krismas ka hman ang a, eng tin nge thlasik chawlh hi ka chhungte nen hlim takin kan hman ang tih lam rengin Khanh-a rilru a luah lo.

Tuk khat chu a thawk lawk a, a rilru a riak reng chu zawn hmuh ngei tum chuan thlasik khaw vawt pawh pawisa zo loin ramhnuai lamah a liam leh ta.

Phong Nha ram hi a chhengchhiain mual khat atanga mual lehlam kai tur paw’n awih pang, khawkrawk tak tak lawn liama paltlang ngai a tam a. A changa fit eng emaw zata sang lawn a ngaih laiin chhuk zawnga uai thlak tur huphurhawm tak tak, tlak palh vaih chuan Pathian zar awm miah loa sang te a ni.

A kalkawng a hautak bakah ngaw chhungah chuan rannung leh ramsa hlauhawm tak tak, mihring tina thei chi a tam a. Tluk sual leh tlak sual theihna bakah chutiang rannung leh ramsa lakah chuan inven ruk a ngai reng bawk.

He lai ramah hian phengphehlep an tam em em mai a. Chu erawh chuan nun a tihahchawlin a kal tawh tena an sawi lan fo thin a ni. Pangang hlau mi tan erawh, phengphehlepa insiam tur pangngang hmuh tur a tam ngang mai.

Tumruhna nena bei fat fat te hi chu an hlawhtling nge nge thin. Rei ngial a zawn hnuah Hang Son Doong tia kan hriat tak, khawvela puk lian ber chu Khanh-a chuan a hmu leh ta.

British team te pawh rang takin vietnam an rawn thlengzui a. Hemi tum hian Jonathan simmons a leh midang pathum te nen puk chu an lut ta a ni.

Puk chu thui fe an lut tawh tiin an hmaah chuan chinai lung, khawn uih mai, fit 200 zet tura sang hi a lo ding ur mai.

Lawn tumin an han bei thin a, hmanraw tha nen lo chuan eng mihring tan maha inham kaina chi awzawng a lo ni lo. An tum te tiruhin han bei ngial thin mah se an hah thlawn ting mai a ni.

Vietnam wall tia a hming an vuah tak hial, chu lung bang sang tak chu ngam loin an kirsan leh ta ngawt a.

Phong Nha-Kẻ Bàng-a an rammut hmasak chu kum 2009, April ni 10 atanga 14 inkar kha a ni a. Meter 60, fit 200 zeta sang, chinai lung changina a siam, Great Wall of Vietnam an tih chu lawn liam zo loin an tawpsan kha a ni a.  “Mal min sawm zet loh chuan ka thlah lo ang che,” Jakoban a tih ang deuh khan British caver te paw’n an seh tawh laklawh chu hnehna changtu ni loa thlah an tum bau lo.

Kum 2010 a lo inher chhuah meuh chuan British Cave Research Association te chu hmanraw changkang zawk nena inthuamin adventure lama mi turu Howard Limbert-a hoin an rawn thawk tha leh ta. Howard Limbert-a hi kum 1990 leh 1991 chhoa caving lama Vietnam-a rawn phusa hrep tawh a ni nghe nghe.

Great Wall of Vietnam an tih hnungah hian cave pearl an tih mai chu baseball tia tia a awm teuh mai.

Chinai tui farin a siam stalagmites, fangfar an tihte chu hmuh tur a awm thluah a, a thente phei chu fit 200 chuang zet te a ni. Pui hem hem tak a ni.

A puk thui zawng hi km 9 zet a ni bawk. Puk chungah hian pawp zau tak pahnih a awm a, chutiang chu mi thiam te’n dolines an ti thin. Chu’ng awng pahnih te atanga ni zung rawn lut chuan a chhungah thing leh hnim te to tirin ramngaw nuam tak a siam a ni.

Caver Howard Limbert a sawi dan chuan Son Doong puk chhung hi hi meter 200 (fit 660 a sang) meter 150 (fit 490 a zeta zau) a ni. A kaw lehlam luh tlangna hi meter 200 (fit 660 a sang) meter 150 (fit 490) thoa sang a ni. Khawvela puk lian bera an sawi thin, Deer Cave, Malaysia a mi aiin a letin a lian zawk a ni.

Puk kawngka atangin metre 80 (fit 262) zeta thui awih pangah an chhuk a, tah chuan lei hnuai lui an thleng thla leh a. Lui kiangah chuan inkulhin zan 2 zet an riak a.

A tukah lui khawkrawk tak an zawh leh a, fossil passage an tih mai chu an lut leh a, hetah hian ‘hand of dog’ an tih mai fangfarin a siam mawi em em mai chu a awm. Chutah chuan zan khat an riak leh a. A  tukah first doline, puk chung awng awmna zawn an thleng a, he lai ram ‘Green gour’ an tih hi a ngaw chhah dan enin dinosaur te tual lenna hmun ni awm tak a ni. He ta an chen lai hi chuan ‘Watch out for dinosaur’ an ti deuh kher thin.

A dawtah ‘Garden of adam’ an tih doline pahnihna, an thleng leh a. A puk kaw tawpa vietnam wall an lawn liam leh hnu chuan ni 6 leh zan 5 zet an hman ral hnuin an luh chhuah thei ta hram a ni.

He puk awm dan hi kimchang taka ziah dawn chuan phek tam tak daih a nih dawn avangin a tlangpui ka han tar lang a ni.

Puk chhung thim ruih a ni satliah ngawt lo a. Puk luhka tawntirha chuan in-camp-na rem em em mai. Tui hmun nuam tak, Boeing 747 thlawk tlang thei tur khawpa lian, vaukama tiau vaivut ang awmna hmun zawl zau nuam zet a lo inpharh duai a. He mi hmunah hian in-camp in ABC good morning America te’n khu lai chhehvela cheng mi 60 te nen Tv show Survey trip, April, 2015 khan an nei a. A video pawh chipchiara en theihin youtube lamah a awm nghe nghe.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post