ILA, ULA ,SELA, TIH ZAWK MAW LE!



'ILA, ULA, SELA' TIH ZAWK MAW LE!
       (Mapuia Ralte chhan letna)

             - P.C.Thangzikpuia

1.   "I, u  leh se hi pronoun dik tak niin an mal din vek a ni. La nen hian lo ziah zawm tawh suh u. I, u leh se hian an awmzia (meaning) leh sentence-a an hna thawh hi 'la' hmaa kan dah pawh hian a ngai reng ... Hemi a nih avang hian an mal din tur a ni."

Khiti khian thu ngam tak maiin Mapuia Ralte khân a thu ziahah rawn ti biaih biaih mai a ni. Ni e, 'i, u, se' -te hi kan ṭawngkam azirin pronoun mal din an ni ngei mai a," Thiam ve hek lo I! " tihah te, "Kal tawh rawh u," tihah te, "Lo haw tawh rawh se,"tihah te hian first person, second person, third person niin an mal din vek a ni. Amaherawhchu, 'la' nena an inkawp tâknaah hian i han bih ve teh ang.

1. Nei thei la ka ti ngawt mai.
2. Nei thei i la ka ti ngawt mai.
3. Nei thei u la ka ti ngawt mai.
4. Nei thei se la ka ti ngawt mai.

Khinga sentence-ah khian, pakhatnaa *'la'* khi second person (singular) a ni tih reng a hre tel ve ta map lo a. Tichuan, khi second person (singular) hnungah khian person dang, *i, u, se'* tihte khian an rawn awm thuah ta ṭhui mai a; khinga person pahnih awm kawpa *'i, u, se'* tihte khi la bo ta ila, sentence hmasa bera mi ang chiah khian, *'la'* khi second person a nihzia a lang chiang nghal vek mai ang. Hetah hian khi thu rawn ziaktu khian *'la'* khi second person a ni ve tih a hre ta hauh lo a; *'i, u, se'* tihte hi ṭawngkam dangah a mala person an nihna kha a hre ve hlur roh si a. Chuvangin, *'la'* khi pronoun ve bawk a ni tih hre tel tawh si lovin,  grammar lama dik hlek lo, person pahnih awm ṭhiantir ṭhui khi a dik emaw a rawn ti palh ta heu mai a ni!

_2.     Sentence-a kan hman dân azirin *'la'* hian auxiliary verb hna a thawk thei a, "Hei hi han sawi fiah *la"* tih-ah hian *'la'* hi verb puitu atana kan hman a niin auxiliary verb hna a thawk a ni. Auxiliary verb hna a thawh hian mood tichiangtu a ni nghal a, indicative mood leh imperative mood atan kan hmang ṭhin._

Khitah khian a sentence siam, "Hei hi han sawi fiah *la,"* tiha *'la'* hi auxiliary verb tiin a han sawi leh mauh mai a! Heta *'la'* hi auxiliary verb a nih daih mai si chuan, amâ imperative sentence siamah hian kan mi biak ai awhtu pronoun a awm ta awzawng lo tihna a nih chu! Heti hi a nih chuan, "Hei hi han sawi fiah *se,"* tiha *'se'* pawh hi ani ngaihah chuan third person (pronoun) ni lovin auxiliary verb bawka puh a ngai ve leh tihna a ni ang a; mumang chhâwng hnih ṭawng vaihpui hi kan ang ngawt ang le!

Imperative sentence reng rengah chuan imperative particle kan neih, *'rawh, suh'* tihte leh, *'la, se, u, teh'* tihte hian person an luah chat chat ṭhin tih a hre lo a; amâ sentence siama *'la'* khi auxiliary verb ni lovin second person a ni tih reng a hre map lo bawk atin a ni!

Chu mai ni lovin, *'la'* hi auxiliary verb emaw a han ti mauh mai hi a manganthlak tawh vei nen, auxiliary verb hi mood ti chiangtu angin a han sawi zui piap piap mai bawk a! Mood chu kan thu sawi awmze hawi zâwng mila verb-in an nungchang leh ziarâng an thlak danglam ṭhinna hi a ni zâwk a; mood-ah chuan verb zel hian alawm mood keng vek ṭhin zawk ngai ni! Auxiliary verb hi zawngin mood ni lovin, tense zâwk alawm a rawn tih chian ṭhin zâwk!

_3.    *'La'* hmaa *i, u* leh *se* kan dah hian heng, *i, u* leh *se* hi part of speech-a an hna thawh kha a la ngai reng a; *'la'* pawh hian a hna ngai tho (auxiliary/conjunction) hna kha a la thawk reng tho a ni. Chuvangin, part of speech-a an nihphung an hloh loh avangin a hranga ziah zel tur a ni._

Khiti khian thu ngam em em maiin a han ti leh a. *'I, u, se'* tihte hi person an ni tih hi a hre ve hlur a;  amaherawhchu, kan sawi tâk ang khân, an kawppui *'la'* pawh hi second person a ni tih a hriat tlat loh avangin, *'la'* hi auxiliary verb emaw tiin a  ṭawng vai tluan palh ta vek mai a. Chu chang ni lovin, kualkhung chhunga a dah ang khian, ziah hran sawi mawi luih a tumna lamah, *'la'* hi auxiliary verb leh conjunction ang tein a han puh vêl ta ruai mai a nih khi!

_1. Mu tawh *la* a ṭha ang._
_2. Rethei mah *ila* ka hlim._
_3. Officer pawh ni *se* ka hlau bik lo._
_4. Mi rinawm chu ni *sela* ka chhawr ang._
_5. Ei ve mah *ula* tui in ti ve ngawt ang._

Khitiang khian *'la, se, ila, sela, ula'* tihte khi person (pronoun) an ni a. An hmaa thu chheh tân ṭheuh khian subject rawn niin, an kawppui an hmaa thu chheh ṭheuh khi subordinating clause-ah an rawn chantir a. Chumi rual chuan subordinating clause leh principal clause khi sentence pakhat atana zawmtu an ni ta nghal a. Pronoun ni chunga conjunction hna thawk an nih avangin, *pronominal conjunction* tih an ni ta a ni zawk e. Tichuan, henga *'ila, ula, sela'* tihte hi grammar lama dik lo pui a, pronoun pahnih awm kawp ringawt atana ziah hran chi an ni ngai lo a, a kumkhaw thu-a kan ṭawngkama thu inkawp kan neih ngheh tawh niin,  *ila, ula, sela* tihte hian inkawpin person an luah nghet tlat zel ṭhin a ni zâwk.

Dr J.T.Vanlalngheta, Lazuia Coney, Pu Buanga, hengho dictionary chauh pawh hi phawrh ta ila:

ila,       ilang,         ilangin.
sela,    selang,     selangin.
ula,      ulang,       ilangin.

Khitiang khian thumal an nih avangin ziah zawm khian an lo chuantir thlip thlep a ni. Grammar bu lamah pawh, SLPB leh Rev. Z.T.Sangkhuma grammar bu lamah te chuan, *'la, se, ila, ula, sela'* tihte hi pronominal conjunction tiin an lo chuang dim diam tawh bawk a. Chu mai ni lovin, kum 1964-a tih chhuah 'Lushai Grammar' bu-ah te pawh, person (pronoun)-ah *'la, se'* tih te, *'lang, langin, ila, ilang, ilangin, selang, selangin, ulang, ilangin'* tih te hi a lo chuang daih tawh bawk a ni. Heng aṭang hian thu inkawp nghet tlat, *'ila, ula, sela'* tihah te hian, *'i, u, se'* tih chauh hi person emaw tih avanga, *'la'* hi person bawk a ni tih hriat loh avanga, *'i la, u la, se la'* tia person (pronoun) pahnih awm ṭhiang ṭhuih tura ziah hran lo tum ve mai te hi chu, mit kalh thosi ben ṭhelh a anthlâk lam deuh a ni.

Tichuan, khi thu rawn ziaktu Mapuia Ralte khian, a thu ziah paragraph khatnaa, "... pronoun an nihna kha an *hlauh* reng reng lo a" a han tih mai danah khian, grammar lam a chhaih ve hmain Mizo ṭawnga *hlauh* leh *hloh* hi an awmzia te hre hrang hmasa ve zet se ka duhsak ngawt mai. Chu chang a ni lo a, conjunction thumal *'emaw'* tih hi ṭum ruk zet a cheleknaah vawi thum comma hmanga daidanna turah, comma hmanga daidan tur a ni tih a hre lo tluan parh mai bawk a. Chu lo lehah chuan direct speech reng reng quotation mark-a kan chhung khung chuan, quotation mark hnuhnung zâwk hma chiaha mi thu sawi kan sawi chhawn chin kha comma-a daidan fel tur tih a hre lo tluan zak bawk a ni. Heng punctuation hman dân mai mai te hi zir hmasa ta phawt sela, tichuan, mood hi auxiliary verb-in a ti chiang ngai lo a; verb zel hi mood kengtu chu a ni zâwk tih te leh, auxiliary verb chuan tense daih hi a ti chiang ṭhin zawk a ni tih te pawh hi lo zir chiang ve phawt sela; *'la'* hi auxiliary verb a ni ngai lo a, imperative particle ni chunga person luah ṭhintu a ni tih te pawh lo bih chiang mawlh teh se. Chutichuan, grammar lama mi ril pui puiten tual an chai tawhna leilungah hian, ṭawng vaih hi puan ang kan bâng thei mial mahna!


.  .  .

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post