THIL PAKHAT NI SI NI SI LO

~ Centenary C. Lalzahawma

          Hringnunah hian 'Lei leh Vân' anga hming hrang nei, sawi kawp harsa miah si lo thil pakhat ni si, ni leh chiah si lo, mahse thil pahnih ang maia miten an hriat si, ni leh chiah chuang si lo tam tak a awm. Chung zinga lâr zualte chu, "Mi fing leh mi phakar, mi â leh mi mâwl, mi thinchhia leh mi rilru chhia, mi zakzum leh mi ngawichawi, phu lo leh duh lo, mi ṭawng thei lutuk leh mi daw heh," te an ni. Hengte hi hriatthiam harsa si, hriatthiam loh theih si loh, hriatthiam ngai si an ni!
          A pakhatnaah chuan 'mi fing leh mi phakar' tih hi kan hrilhfiah hmasa ber dawn a ni. Mi tam tak hriat pawlh ṭhin pawh a ni rêng a. "Mi phakarte hi a tlangpuiin an fing fo ṭhin, phakar loh chuan a fin theih loh," tiin mi ṭhenkhatten an sawi ṭhin. A nih theihna chin pawh a awm mahna, mah se, "Mi fing leh mi phakar hriat theih dân ṭha ber chu harsatna lian tham a awm a, kal ngaihna rêng rêng a awm tawh loh chiah hian mi phakar chuan paltlang dân a hre lova, mi fing erawh chuan paltlang dân a hre thuai ṭhin." He thu kan chhiar hian mi fing danglam bikna kan hrethiam mai awm e. Mi phakar erawh chhungkaw thil tihnaah ni lovin Pawl thil tih nikhuain a hriat ṭhin. Nî, Thla leh Arsite'n ên hun bik tete an neih ṭhin ang hian mi phakarte chuan a hun tete-ah phakar an chhuah ṭhin.
         A dawt leh ah chuan 'mi â leh mi mâwl'. 'Mi â leh mi mâwl' tih hi unau piang hmun, fa phir hmel lan dân inang deuh si, inang chiah si lo anga hriat hran harsa an ni. 'Mi â' chu piantirh ata rilru kim lo leh kum tam avei hnua natna eng emaw avânga rilru kim lo te hi an ni. Chhûng lam ngaihtuahna leh rilru put hmang chu pâwn lam lan dânin a hril ṭhin ang hian 'mi â' te chuan an chêtziain an tilang ṭhin. "A mihringpui âtna avânga rilru kim lo tih hre reng chunga midangte hmuha bâwl bâwl ṭhintu chuan a Siamtu a ngainêp a ni. A mi bâwla aiin a ropui bîkna pakhatmah a awm lo." 'Mi mâwl' chu, "Mi dangten engtin nge min ngaih ang?," tih nachâng hre lo lêk a an ngaihdân chu ṭha ber anga ngaia, an ngaihdân kalpui ṭhin tute hi an ni. "Dik ni a kan inhriatna lai tak hi kan dik lohna a ni fo ṭhin," tih hre lo tute chu! "Pianpui âtna nei tute chu zilh fin theih an ni lova, mi mâwl erawh a bula chêngten an enkawl dân a zirin a mawl hlenin a fing tial tial thei bawk."
          A pathumnaah chuan 'Mi thinchhia leh mi rilru chhia'. Mi tam takte hian mi thinchhia chu mi rilru chhia angah an ngai mai ṭhin, a dik lo deuh mai ni lovin a dik lo a ni. A tlangpuiin mi taima leh hnathawk nasa apiang hi an thinchhe tlangpui zâwk ṭhin. An thinrim vânglai chu ruahsur tam lai bera luipui tui lian ang an ni a, a reh leh thuai ṭhin. Mi rilru chhia erawh chu kum tam a vei hnu pawha mi huat reh thei miah lo, mi run luih ching, mi dangte ṭhatna tur hre reng chung si a hre lo dertu, îtsîknaa khat an ni a, an rilru pawh a chak tlangpui ṭhin, thil hriat rei lamah! Pianpui chhawm deuh a ni. Tlang rama luite tui luang chu a luan dân a pangngai deuh reng ṭhin ang hian mi rilru chhiate chu an rilru a chhe ngaiin a chhe reng ṭhin. Pathian hriatna aṭâng chauh lo chuan rilru chhiat hi sim theih a ni lo!
          A palinaah chuan 'Mi zakzum leh mi ngawichawi' tih a ni. "Zahzumna hi hringnun pianken a ni a, vawikhata sim mai theih a ni lova, zawi zawia mahni inzir chung zêla sim theih a ni." Zak thei lo ni lovin zah loh theih hi kan zir tur chu a ni. Zahzum luatna hian mahni inrin tâwkna a ti chhe fo ṭhin. Pianken ah chuan a ṭangkai lo pawl tak chu a ni ngei ang, a chhan chu, mi dangte rinchhana thiltih a ngai fo ṭhin. Mi pakhatin fiamthua a thusawi ka hriat reng ṭhin pakhat chu, "Ka zah loh ni aṭâng chiahin ka puar," a tih thu kha, a dik ve thei ngawtin ka ring. Tin, mi ngawichawi hrim hrim pawh hi mi zakzum ni si lo pianpui chhawm ve tho an awm an awm bawk. Mifing vak lo pawh an lan dân aṭânga tehin mi fing anga ngaih mai theih an ni ṭhin. Mi râwn thlak tak tak an ni fo bawk. Thiam bikna nei an tam tlangpui a, a ruka sual fe fe te pawh hi an ṭawng tlêm avâng hian misuala ngaihna a awm vak ngai meuh lo. Pianpui inbumna chikhat pawh a ni ti ila kan kap ṭhelh nasa lutuk awm love! Mak ve deuh mai chu, a tlangpuiin kan ṭhian kawm mi ngawichawi deuh ho hi Social Media lamah hian an lo ngawichawi lo nasa mai!
          A panganaah chuan 'Phu lo leh duh lo'. Nia, tui chunga Lawng kalkawng chu hriat a awlsam lo rêng a ni. 'Phu lo leh duh lo' hi thil hrang daih an ni a, sawi hran harsa êm êm leh lawi si an ni. Mi tam takin 'phu lo leh duh lo' tih hi an hrethiam ngai lo niin a lang, a sawifiahna ṭha ber chu 'duh chi leh duh lo chi' hi a awm ve hrim hrim a ni tih hi! Hmelṭhat leh ṭhat loh lam a ni lo, lehkha thiam leh thiam loh lam pawh a ni lo, hausak leh retheih lam pawh a ni chuang lo, zei leh zei loh lam pawh a ni chuang lo a ni. Engkim hi ruat lâwk sa diam tawh zâwk a ni ang e. 'Phu tâwk hre lo' titu chu mi chapo tak a ni, hei vâng hian alawm hausa pui pui hmangaihtu nei anga lang siin an khawhar rûk êm êm ṭhin. Eng anga hausa pawh nise a hmangaih tak tak a tawn chuan a inphah hniam duai duai mai ang. Eng anga rethei pawh nise a hmangaih tak tak a tawn chuan inhlahrung takin a hmangaih tak chu a hmangaih lêt ve mai ṭhin. Hmangaihna hian ramrî kham chin bik a nei lo, khawlai vaivut naran rangkachaka chantir theitu awmchhun chu HMANGAIHNA chauh hi a ni. Chuvângin mi tuemawin, "Ka phu lo che a tih chuan ka duh lo che a tihna angah ngai rawh." Ṭawngkam ṭha nunrâwng tak ni mahse i pawm mai a ngai!
          A paruknaah chuan 'Mi ṭawng thei lutuk leh mi daw heh'. Pen leh Pencil danglam ang chiah hi an ni awm e. Paper-a ziah rân theih ve ve si, pakhat Nawhreha nawhreh theih, pakhat Nawhreha nawhreh theih loh a ni. Mi ṭawng thei lutuk ho hi an rilru a zauin a ṭha tlangpui, mahse mi pawi sawi erawh an nei fo a, mi daw heh nih an hlawh bawk ṭhin. Mi zawng zawng ni vek lo mahse, 'ni a ngaihna' a awm fo ṭhin. A tlangpuiin an rilru a ṭhain ṭhian an ngah ṭhin. Mi daw hehte hi mi rilru chak tak takte an ni châwk, an ṭawng tam êm êm lo thung, an inti mi tak thei êm êm a, lemchan an thiam a, mi tam tak an bum kual a, an fing vervêk hle a, an thatchhe tlangpui a, miten an daw hehzia an hre reng ṭhin a, hriat reng ṭheuh ṭheuhah chuan a ropui lo ber awm e!
          Eng pawh nise, "Thil zawng zawng hi Siamtu'n chhan neiin a siam ṭheuh va, ṭhatna leh ṭhat lohna lai an nei vek bawk tih hi pawm thiam a, mahni inzir chung zêla hringnun hma chhawn a, paltlang ngai paltlang a, hêl ngai hêlin, chutiang zêl chuan kan hun tawn azir zêla insiamrem thei ṭheuh turin keimahni lam hi i inbuatsaih phawt ang u."